Το Σπήλαιο της Αγίας Σοφίας

Στις δυτικές παρειές του Τοπολιανού φαραγγιού, στο στενότερο σημείο του, μόλις δύο χιλιόμετρα από το χωριό Τοπόλια, πάνω από μια στενή πετρόκτιστη σήραγγα του δρόμου που οδηγεί προς την περιοχή του Ελαφονησίου, βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας. Πήρε το όνομά του από το ομώνυμο παρεκκλήσι, διαστάσεων 6 επί 3 μέτρων, που βρίσκεται κυριολεκτικά μέσα στην είσοδο του σπηλαίου και η αριστερή του πλευρά και σχηματίζει τον ένα τοίχο του. Η πρόσβαση στο σπήλαιο γίνεται μέσω ενός ανηφορικού (ενίοτε με σκαλοπάτια) μονοπατιού που ξεκινά από το ύψος του δρόμου και καταλήγει σε υψόμετρο 285 μέτρων από τη θάλασσα, στην επιβλητική αψιδωτή του είσοδο διαστάσεων 25 επί 10 μέτρων.

Το εσωτερικό του σπηλαίου αποτελείται από έναν ενιαίο μεγάλο θόλο 70 επί 70 μέτρων και ύψους 10 με 20 μέτρων, ο οποίος χωρίζεται φυσικώς σε μικρότερα τμήματα από εντυπωσιακούς σταλαγμίτες. Το μέγεθός τους είναι πραγματικά εντυπωσιακό, με ορισμένους να φτάνουν τα 5 με 6 μέτρα, με ακόμη εντυπωσιακότερο είναι το γεγονός ότι δεν έχουν ενωθεί ακόμη με τους αντιστοίχου μεγέθους σταλακτίτες, καθότι υπολείπονται ακόμη 4-5 μέτρα. Δεδομένου αυτού, ο καθένας αντιλαμβάνεται πόσο πελώριες είναι οι διαστάσεις του σπηλαίου. Ο εκάστοτε επισκέπτης, λοιπόν, μπορεί να θαυμάσει από κοντά όλον τον εσωτερικό διάκοσμο, την ποικιλομορφία των σχημάτων των σταλακτιτών και των σταλαγμιτών, την άγλη που έχει καλύψει ολοκληρωτικά σε κάποια σημεία τους βράχους και προσδίδει στο μέρος μια σκούραπράσινη χρωματική απόχρωση, στοιχεία που δημιουργούν μαγικές εικόνες.

Επιπρόσθετα, το σπήλαιο παρουσιάζει τόσο αρχαιολογικό, ιστορικό όσο και βιολογικό ενδιαφέρον. Σε αυτό έχουν βρεθεί ένα πήλινο εδώλιο του 4ου αιώνα π.Χ., όστρακα από τη νεολιθική, κλασική και ρωμαϊκή περίοδο καθώς και κεραμικά των νεολιθικών, μινωικών και ελληνορωμαϊκών χρόνων. Επίσης, εδώ, και μόνο, έχει εντοπιστεί το είδος της αράχνης Pholcus Creticus, και γι αυτό χαρακτηρίζεται ως στενοενδημικό, ζει δηλαδή μονάχα σε έναν τόπο.

Ακόμη, με το πέρασμα των χρόνων, η σπηλιά είναι συνυφασμένη με διάφορους μύθους και θρύλους, όπως αυτός με το πέταλο του Αγίου Γεωργίου, σύμφωνα με τον οποίο έχει αποτυπωθεί σε ένα βράχο η οπλή του αλόγου του Αγίου και πραγματικά υπάρχει κάποιο χνάρι που προσομοιάζει με κάτι αντίστοιχο. Ένας άλλος θρύλος υποστηρίζει ότι μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, Κρήτες στρατιώτες, κατά την επιστροφή τους στο νησί, πήραν την εικόνα της Σοφίας του Θεού από τον περίλαμπρο ναό του Ιουστινιανού για να τη σώσουν και εν τέλει αυτή βρέθηκε σφηνωμένη σε ένα βράχο στο εσωτερικό του σπηλαίου, στο σημείο όπου χτίστηκε το σημερινό εκκλησάκι.